Енергетска ефикасност во минатите 20 години во Македонија

Минатата недела Македонија ја прослави својата одлука за независност.  Тоа ме поттикна на размислување, што е направено на полето на енергетска ефикасност во Р. Македонија за овие 20 години. Оние што се упатени во оваа област или делумно упатени, знаат што не е направено и што можеше да се направи, но да видиме што е направено во оваа област.

Уште додека Македонија беше во состав на СФРЈ почнаа први обиди на развојот на самиот концепт на енергетска ефикасност. Во 1988 год. се донесе програма за заштеда и ефикасно користење на енергијата до 2000, кои беа во согласност со тогашниот Закон за енергетика. Програмата беше финансирана од страна на буџетот на Република Македонија во период од 1989, 1990 и 1991. Резултат на оваа програма беше заштеда од 5% од вкупната потрошувачка на енергијата во индустрискиот сектор.

Но,од 1991 па се до 1997 немаше големи поместувања во енергетската ефикасност. Во 1997 се донесе Националната развојна стратегија која во себе вклучуваше и принципи на достигнување на економскиот развој со рационално користење на енергија.

Значи од 1997 се почнува со поголемо размислување за енергетска ефикасност и тогаш се почнува со имплементација на концептот на енергетска ефикасност во стратегии на развој и енергетски стратегии.

Покрај оваа програма во 1997 година се донесе и новиот Закон за енергетика. Како резултат на тие активност Владата на Република Македонија донесе нова програма за енергетска ефикасност до 2020 година.

Покрај оваа програма во 1998 година се промовира Програмата за рационално користење на енергија до 2000 година. Програмата беше насочена кон индустрискиот сектор како и кон системите на греење. Програмите беа кофинансирани од страна на буџетот на Република Македонија. Средствата од буџетот беа пласирани како поволни кредитни линии. Во рамките на програмата беа реализирани 100 проекти од областа на користење на обновливи извори на енергија, како и проекти од област на енергетска ефикасност.

Како прва активност на програмата донесена во 1999 година беше започнување на изработка на Стратегијата за енергетска ефикасност до 2020 година. Изработката на Стратегијата беше финансиски поддржана од страна на УСАИД и развиена од страна на американската компанија Nexant Inc. во соработка со домашните експерти. Во октомври 2004 година Владата на Република Македонија ја усвои Стратегијата за енергетска ефикасност до 2020 год.

Самата стратегијата предложи правна рамка за развој и имплементација на енергетската ефикасност. Во таа насока е предложен пакет на создавање на институции и градење на капацитети како што се:

• Основање на Агенција за енергетска ефикасност

• Воведување на сертифицирани енергетски ревизори

• Создавање на енергетски правила за нови градежни објекти

• Создавање на фонд за енергетска ефикасност

Во 2006 година Собранието на Република Македонија го усвои новиот Закон за енергетика. Во овој Закон се донесени претпоставки и услови за остварување на енергетска ефикасност и промоција на користењето на обновливите извори на енергија и други прашања од значење за енергетиката. Една од целите на Законот беше и зголемување на енергетската ефикасност и поттикнување на искористувањето на обновливите извори на енергија

Во февруари 2011 година Собранието на Република Македонија го изгласа новиот Закон за енергетика. Со овој Закон се уредени сите дејности од областа на енергетиката, каде истовремено претставува основа за либерализација на пазарот на електрична енергија. Во Законот за енергетика се врши транспонирање на 12 директиви и 2 регулативи од Законодавството на Европската унија. Она што е важно за самиот концепт на енергетска ефикасност е дека со Законот за енергетика се донесени и правилниците во врска со енергетска ефикасност како што се:

• Правилник за означување на енергетската ефикасност на уредите за домаќинствата (Службен весник на Р. Македонија бр.85/07)

• Правилник за енергетската ефикасност на градежните објекти (Службен Весник на Р. Македонија бр.143/08)

• Правилник за обновливи извори на енергија за производство на електрична енергија (Службен весник на Р. Македонија бр. 127/08)

• Правилник за начинот на издавање на гаранции за потеклото на електричната енергија произведена од обновливи извори на енергија како и содржината,

• Формата и начинот на водење на регистарот на издадени гаранции за потеклото на електричната енергија произведена од обновливи извори (Службен весник на Р. Македонија бр.127/08)

• Правилник за начините и условите за регулирање на цените на електричната енергија

• Правилник за условите, начинот и постапката за издавање, менување и одземање на лиценци за вршење на енергетски дејности

Како континуитет во стратегиите за енергетска ефикасност во 2009 година Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ) ја претстави својата Стратегија за развој на енергетиката во Република Македонија за период 2008-2020 со визија до 2030 година. Исто така, во 2010 година Министерството на Економија ја претстави својата Стратегија за развој на енергетиката во Република Македонија до 2030 година, како и Стратегијата за унапредување на енергетската ефикасност во Република Македонија до 2020 година. Целта на Стратегијата е да развие рамка за забрзано усвојување на практики за енергетска ефикасност и тоа на одржлив начин и преку спроведување на серија програми и иницијативи кои се поврзани со намалување на зависноста од увозот, интензитетот на енергијата, непродуктивното користење на енергијата, подготовка на добра клима за да се максимизира вклученоста и можностите на приватниот сектор во комплементарни активности за застапување и за обука.

Како што можете да забележите, што се однесува до легислативата самиот концепт на енергетската ефикасност е доста добро разработен, но сето ова е на хартија. Во пракса треба уште многу да се работи за во целост да се имплементира концептот на енергетска ефикасност. Постојат реализирани проекти кои се и светли точки на енергетската ефикасност во Македонија како што се:

• Проект за ддржлива енергија на Македонија финансиран од страна на Светската банка
• Унапредување на постоечките капацитети за производство на електрична енергија, исто финансиран од страна на Светската банка
• Зголемување на ефикасност на дистрибутивната мрежа финансиран од страна на Европската банка за обнова и развој
• Унапредување на енергетската ефикасност во претпријатието Митал Скопје
• Модернизација на енергетскиот систем на Месната индустрија „Свети Николе“ и други проекти

Покрај овие поголеми проекти реализирани се и голем број на мали проекти (инсталација на соларни панели, ЛЕД улични светилки итн.).

Она што треба да се надеваме е дека барем до 2020 година ќе имплементираме барем еден дел на донесените стратегии за енергетска ефикасност во Македонија.