За или против нуклеарната енергија

Со постојаниот прираст на популацијата, економскиот развој и зголемениот стандард на живеење, потребите од енергија растат со значителен интензитет што е посебно изразено кај земјите во развој. Фосилните горива (јагленот, нафтата и природниот гас) се со ограничени резерви и нестабилни цени на пазарот кои пак зависат од политичките и економските прилики во светот. Од друга страна еколошките ефекти од технолошките процеси од претварање на примарната енергија од фосилните горива во електрична се неповолни и имаат поразителни резултати за животната средина. Кај обновливите ресурси (водениот потенцијал, ветерот, сонцето, плимата и осеката) се со ограничени капацитети и се во голема зависност од географските и климатските услови.

Развиена во последните 50 години како една од поновите, нуклеарната енергија има широка примена во индустријата пред се за производство на електрична енергија, производство на топлинска енергија, потоа во медицината,исто така се користи за производство на транспортни средства на нуклеарен погон (подморници, бродови, мразокршачи ), добивање питка вода преку десоленизација на морска вода, во геологија, земјоделие  итн.

Но и покрај големата примена во многу области, кај луѓето преовладува страв од овој вид енергија и прашањето за или против нулеарна енергија е често поставувано.

Овој оправдан страв доаѓа од користењето на нуклеарната енергија за воени цели. Со фрлање на атомските бомби во Хирошима и Нагасаки во Август 1945 се заврши Втората светска војна. Сепак и ова не беше поучна лекција, така што и по завршувањето на војната почна поинтензивно нуклеарно воружување на новите светски сили (САД и СССР). Денес со големиот проток на информации особено преку интернет, јавноста е запознаена со секоја нуклеарна проба,како и со развојот на нуклеарното оружје што сигурно не иде во прилог на развојот на овој вид енергија.

Исто така тука мора да ги споменеме големите нуклеарни катастрофи , несреќата во Three Miles-Pensilvanija, во март 1979 година, каде јавноста не била изложена на голема опасност, но реакторот се оштетил и неговото поправање чинело мнгу пари. Во почетната фаза на инцидентот бил испуштен радиоактивен ксенон(133Xe). Се проценува дека изложенсота на ова количество има потенцијал да предизвика смрт од рак кај помалку од едно лице во наредните 30 до 40 години. По повеќе од 20 години , ниту еден човек нема влезено во оваа област, каде што се случил инцидентот што се должи на високото ниво радиоактивност. Местото се следи, а дел од материјалите биле изнесени со роботи со тв-камери, но поголем дел од високорадиоактивните материјали останле каде што и биле.

Втората несреќа што ќе ја споменеме претставува најголемата несреќа што човештвото ја памти до сега, каде случаите на рак се уште не се точно преброени: : Чернобилската несреќа-26 април 1986 година. Повеќе од 140.000 лица биле принудени да ги напуштат домовите, како последица на високото ниво радиоактивност, а 500.000 продолжиле да живеат во загадените области. Колку луѓе загинале како последица на несреќата се уште не се знае, но до 1955 година во игра биле бројки што се движеле од 8.000 до 125.000. Поради експлозијата се создадал радиоактивен облак кој патувал низ Русија , Белорусија и Украина, како и преку Европската Велика Британија . Контаминацијата од несреќата во Чернобил во областа не се распоредила рамномерно поради различни временски услови.Извештаи на Советскиот Сојуз и западните научници укажуваат на тоа дека Белорусија добила околу 60% од вкупното загадување на поранешниот Советски Сојуз. Последиците ги почуствувале и луѓето во областа Мерк (исто така голема област јужно од Русија) ,како и во  и делови од северозападна Украина. Во Италија и некои други земји се забранети од јадење на одредени видови на храна (особено печурки).Веднаш биле хоспитализирани 203 луѓе, од кои 31 починале (28 поради акутно озрачување). Повеќето од нив биле пожарникари и работници кои се обидуваат да го спречат несреќа, но биле свесни за опасностите од изложување на радијација. Од областа биле евакуирани 150.000 луѓе, вклучувајќи 50.000 луѓе од соседниот град Pripyat . Здравствените експерти процениле дека во текот на следните 70 години до 2% се подигне стапки на рак и дека мнозинството од населението се изложени на 5-12 Е Bq на радиоактивна контаминација .

И третата несреќа која се има случено неодамна е несреќата во Фукушима на 11 март 2011 година. Стравот  од радиоактивни испуштањата доведе до евакуација радиус од 20 километри околу фабриката додека работниците претрпеа висока изложеност на зрачење и беа наизменично евакуирани во различни временски периоди.  Мерењата направени од страна на јапонската Министерството за наука и образование, покажале траги на радиоактивното зрачење врз северниот дел на земјата во областа на 30-50 километри од фабриката, која доведе до голема загриженост. Храна , која е  одгледувана во областа веднаш е тргната од продажбата. Врз основа на независна мерења, беше откриено дека испуштањата од Фукушима се неспоредливи со оние од Чернобил во 1986 година.

Загриженоста кај луѓето ја зголемува и прашањето за третирање на нуклеарното гориво и складирање на нуклеарениот отпад. Некои земји одлучиле нуклеарното гориво да го репроцесираат додека други веднаш по обработката го складираат како високорадиактивен отпад. Несоодветното складирање може негативно, во големи размери да се одрази врз животната средина, загрозувајќи го живиот свет. Долгорочно складирање на нуклеарниот отпад е навистина тешко, и тоа не само од геолошки аспект.

Складирањето е проблематично и од аспект на политичка стабилност на локациите за складирање, која не може да се гарантира ни 50 години, а нам ни се потребни десетици илјади години за да се намали радиоактивноста на безбедно ниво. Никој не може да предвиди кој ќе има пристап до овој отпад во идните генерации, и за која цел истиот би се употребил.   Атомските централи исфрлаат поголемо количество на топлина во резервоарите за вода од ТЕЦ на јаглен или мазут, што значи дека е зголемено топлинското загадување на околната средина. Исто така, атомските централи бараат 3 пати поголеми количини на вода за ладење од современите кондензациони централи на пример.

Од друга страна некои факти и бројки говорат за оправданоста на користењето на овој вид енергија. Предности на нуклеарната енергија:

1)      Фисионите атоми содржат огромни количини на енергија  Нуклеарната фисија, односно делењето на јадрото на тешките атоми, ослободува огромни количини енергија. За споредба, таа енергија е 10 милион пати поголема од горење на атом на било кое фосилно гориво. За да се компензира оваа разлика би биле потребни илјадници хектари површина за соларни, геотермални, ветерни, хидро или термо инсталации.

2)      Не се емитираат стакленички гасови. Дури и кога ќе се земе предвид користење на фосилни горива при ископот на ураниум, негово процесирање, изградба и исклучување од погон на нуклеарка, сликата во однос на стакленичките гасови останува поволна. Помалку од една стотинка CO2 се произведува во НЕЦ во споредба со ТЕЦ на гас или јаглен. Ова значи дека нуклеарната енергија емитира помалку стакленички гасови и од обновливите извори на енергија .

4) Нуклеарното гориво е ефтино.

5) Отпадот е компактен, за разлика од јаглеродниот диоксид.

6) Компактното гориво е лесно за транспорт.

7) Се подобрува дизајнот на нуклеарните централи со цел да се зголеми безбедноста како на луќето кои работат во неа така и на околината.

Со околу 440 реактори во погон и вкупна инсталирана моќност од околу 350GWe, нуклеарните електрични централи покриваат околу 17% од вкупните светски потреби од електрична енергија. Иако досега нуклеарните централи беа привилегија на развиените западни земји, земјите од источна Европа, САД и источно азиските земји, интересот за новите типови на усовршени реактори и кај останатите земји  е се поголем, поготово ако се земат во обзир нараснатите потреби од електрична енергија. Со економски прифатливата цена на инвестицијата, малите трошоци за гориво, поволните еколошки влијанија, нуклеарната опција треба да биде атрактивна посебно во земјите во развој. Со развојот на усовршените нуклеарни реактори и нивна комерцијализација, оваа констатација претставува реалност во овој век од новиот милениум.

Во светски рамки, спроведени се низа анализи и студии за последиците од несреќите и веројатноста за нивна појава. Така, според Американската студија на ризици WASH 1400, очекуваниот годишен број на прерани смртни случаеви и болести на 15 милиони жители, кои живеат во радиус 30 km од локацијата на американските нуклеарни електрани се дадени во следната табела.

Табела  6 . Очекуван годишен број на прерани смртни случаеви , болести и повреди во САД

Од ова табела можеме да забележиме дека бројот наочекувани автомобилски несреќи е многу поголем од несреќи во нуклеарни централи.

Не постои технологија без отпад и ризици. Со реален и  фактички баланс, нуклеарната енергија е споредлива со конвенционалните термоелектрани и алтернативите технологии. Предноста е во високата расположивост со единици од големи моќности  во текот на целата година. Нуклеарната енергија е едно решение за климатските промени и одржлив развој , нејзината примена зависи од глобалната енергетска политика на секоја земја. За избор на нуклеарната варијанта треба да се земат сите релевантни фактори и параметри за споредба со другите ресурси и постројки за производство на електрична енергија како ХЕЦ, ТЕЦ на фосилни горива и обновливите извори. Главни параметри за споредба се економските, социјалниот фактор, како и последиците врз човековата околина.Така што прашањето дали нуклеарната енергија ќе се користи и во иднина останува отворено .

Во нуклеарната енергија сеуште треба да се иновира за да се намалат трошоците и да се зголеми сигурноста, и секако да се изнајде решение за долгорочно складирање на нуклераниот отпад кое нема да има влијание врз животната средина.Доколку се успее во тоа нуклеарната енергија ќе претставува енергија на иднината.