Обично кога ќе се спомене ладна фузија тоа нѝ асоцира на второкласни филмови со Киану Ривс или Вал Килмер, каде главниот лик открива извор на бесплатна, чиста и обновлива енергија, па големите нафтени корпорации и тајни агенции коваат заговор против овој изум со цел да не го изгубат огромниот профит од нафтата. Во заговорот потоа се вклучуваат и поголемиот број мејнстрим научници кои од завист што ним не им текнало ова, се обидуваат на секој начин да го исмејат и нашиот филмски јунак и неговото откритие, а да не ја спомнувам и неизбежната љубовна приказна меѓу главниот лик и некоја нереално згодна физичарка.
Но, тоа е во доменот на филмовите. Како се одвива приказната со ладната фузија во вистинскиот свет? И што всушност е ладна фузија?
За да одговориме на овие прашања треба прво да видиме што е фузија во општа смисла. По дефиниција, фузија е процес на соединување (фузирање) на две или повеќе атомски јадра во јадро на еден потежок елемент. Притоа, не цела материја се зачувува – дел од нејзе се претвора во енергија (она што нас нè интересира). За да дојде до фузија потребно е да се исполнат некои услови. Имено, во јадрото дејствува нуклеарна сила која го одржува јадрото во една целина, односно ги врзува заедно позитивно наелектризираните протони и неутралните неутрони. Од друга страна имаме Кулонова сила (електростатска сила), заради која две позитивно наелектризирани јадра се одбиваат меѓусебно (како два позитивни пола на магнети). За да настане фузија, треба да се совлада големата енергетска бариера на електростатската сила, која не дозволува двете јадра да се приближат. Но, доколку се успее двете јадра да се донесат на блиско растојание, Кулоновата сила ќе биде совладана од привлечната нуклеарна сила, која на мали растојанија е посилна. Сепак, за да се доведат јадрата на толку мало растојание, потребно е да се вложи огромна надворешна енергија, што подразбира високи температури како во центарот на сонцето, напон од неколку милиони волти или пак јадрата да имаат огромна кинетичка енергија што при судир лесно ќе биде совладана електростатската сила.
Денес нас нѝ се познати неколку начини на постигнување фузија. Досега најдобро проучен и единствен метод кој може да се смета за корисен е термонуклеарна фузија (сонцето е добар пример за овој процес), каде материјата се загрева на многу висока температура (до состојба на плазма) и тоа доведува до судирање и соединување на јадрата кои имаат голема кинетичка енергија. Останатите методи на постигнување фузија, вклучувајќи антиматериски катализирана фузија (Beam us up, Mr. Scott 🙂 ) се корисни од научна гледна точка, но не и од практична, бидејќи поголема е количината на вложена енергија отколку на добиената.
Што нè доведува до она што е тема на текстов, ладната фузија. Шпекулациите дека нуклеарна фузија може да настане и во услови кои не подразбираат температура од неколку милиони степени, движење на јадрата со огромна брзина (акцелератор) или пак висок напон од неколку милиони волти се присутни повеќе од 100 години. Во целиот овој период се јавувале повремено научници кои тврделе дека при експеримент успеале да добијат вишок на енергија од онаа што ја вложиле или пак дека од водород добиле хелиум. Но, никој од нив не докажал или пак нивните докази не биле земени за валидни дека фузијата е возможна на собна температура. Сè до 1989 година, кога двајца научници, Мартин Флаишман, водечки електрохемичар (почина на 3ти овој месец) и Стенли Понс, објавиле дека нивната апаратура произвела несоодветна количина на топлина, толку голема што заклучија дека единствено објаснување за нејзината појава е нуклеарна реакција. Дополнително, тие објавиле дека при процесот добиле и нуспродукти – тритиум и неутрони. Според нивните тврдења, ова го постигнале со електролиза на тешка вода користејќи електроди од паладиум.
(продолжува утре)